Het is sommigen te ingewikkeld om wederkerende werkwoorden te gebruiken; de wederkerende voornaamwoorden keren minder en minder weder. Zo wordt zich realiseren langzaamaan ‘realiseren’, en zich toeleggen op ’toeleggen op’.
Het verschijnsel wil nog wel eens betekenisverwarring veroorzaken: ‘iets realiseren’ is iets geheel anders dan je iets realiseren, en ‘toeleggen op’ heeft niets te maken met je toeleggen op. Ook werd al een verbasterde vaste uitdrukking opgetekend: ‘Als ook ethici daar hun hoofd over hebben gebroken…’ (in plaats van zich daar het hoofd over hebben gebroken).
Het populairst lijkt ‘afspelen’ te zijn. Vandaag weer twee voorbeelden, van weblog dejaap.nl en uit het blad Flair: ‘op welk niveau afspelen’ en ‘in de jaren dertig afspelen’.
Over de oorzaak tast hij in het duister. Angst voor overdreven versleten te worden, oerhollands economisch instinct (net zo veel weglaten dat het nog begrijpelijk blijft), luiheid? Maar waarom zijn ‘zich beseffen’ en ‘zich irriteren’ dan bezig aan zo’n onstuitbare opmars? Het meest raadselachtig is nog wel dat bij de twee synoniemen ‘zich realiseren’ en ‘beseffen’ omgekeerde ontwikkelingen gaande zijn.
Hoe lang het verschijnsel al voordoet, herinnert de Taaldokter niet. Maar misschien vergist hij en verspreken de mensen gewoon. Daar kan hij wel wat bij voorstellen. Toch verslikt hij elke keer als hij leest dat iets afspeelt. Hij windt er zo langzamerhand behoorlijk over op: ‘speelt af in de jaren dertig’ – scheer toch weg!
Het speelt af in de radiowereld
De Taaldokter hoorde P. de Leeuw vragen over een boek dat J. Van Inkel schrijft: ‘Speelt ’t ook af in de radiowereld?’ Dit ging niet over het gebruikelijke ‘afspelen’ in de ‘radiowereld’; De Leeuw, notoir woordenslikker, had het wederkerend voornaamwoord ‘zich’ ingeslikt!
Raar, want de Taaldokter herinnerde dat De Leeuw dat ‘zich’ juist zo gretig invoegde na ‘beseffen’ en ‘irriteren’. Maar misschien vergiste hij en versprak De Leeuw gewoon. In elk geval begon hij behoorlijk te ergeren, en mompelde bozig: scheer toch weg!, terwijl hij bijna verslikte.
