Gewoonlijk weldenkende lieden laten zich moreel gijzelen door de identiteitsmaffia en spreken in wezenloze verklaringen feilloos de bijbehorende newspeak.
Begin februari 2021. In die malle, verre Verenigde Staten wordt New York Times-redacteur Donald McNeill ontslagen, omdat hij het ‘n-woord’ heeft gebruikt in een discussie met studenten – over het gebruik van dat woord. Zij betichten hem vervolgens van racisme. In een hallucinant kinderlijke verklaring schrijft McNeill dat hij dacht dat de context ‘dit lelijke woord’ rechtvaardigde: ‘Ik realiseer me nu dat dit niet het geval is. Het is diep beledigend en kwetsend. Ik heb jullie allemaal teleurgesteld.’
Wat was er in deze gewaardeerde, cum laude in de retorica afgestudeerde wetenschapsredacteur met 45 dienstjaren gevaren?
Eind februari. In onze rationele polder speelt zich een minstens zo zotte literaire soap af. Uitgeefhuis Meulenhoff verwerft de vertaalrechten van werk van Amanda Gorman, die tijdens de inauguratie van de Amerikaanse president Biden haar gedicht The hill we climb voordroeg. De uitgever laat weten dat Booker Prize-winnaar Marieke Lucas Rijneveld het zal vertalen in het Nederlands. De kassa rinkelt al: Gorman + Rijneveld = verkoopcijfers.
Maar dan gooien waakse wachters roet in het eten: de vertaler zou, net als Gorman, donker en ‘spoken word-artist‘ moeten zijn, luidt de kritiek. Hoe kón de uitgever dat niet zien? Meulenhoff moet door het stof en laat prompt – in een al even onwaarschijnlijke verklaring – weten dat het goed is ‘dat we hierop worden aangesproken’, bezweert toch heus ‘de strijd voor een inclusieve samenleving’ te herkennen in de beoogde vertaler, en verzekert de vertaling voor te leggen aan wat liefjes ‘sensitivity readers‘ worden genoemd. Om af te sluiten met een kwezelachtig ‘We beseffen dat we nog elke dag moeten en kunnen leren’.
En de vertaler zelf? Die trekt zich terug: ‘Ik heb begrip voor de mensen die zich gekwetst voelen door de keuze om mij te vragen. […] Ik realiseer me goed dat ik in de positie ben om zo te denken, waar velen dat niet zijn.’
Wat bezielde uitgever en vertaler? Hun verklaringen zijn alleen te begrijpen als de onwaarachtige statements van gijzelaars, die met wezenloze blik voor de camera’s afstand nemen van hun denkbeelden. Overlevingsdrang. Stockholmsyndroom. Zo werkt deze morele inquisitie der fantasieloze fanatici kennelijk: je roept dat je je ‘onveilig’ of ‘gekwetst’ voelt, iedereen bibbert, media-aandacht is je deel – en je krijgt je zin. Werktuiglijk spreken Meulenhoff en Rijneveld feilloos het uit de VS overgewaaide nederige taaltje van ‘inclusiviteit’ en white privilige. De gijzelnemers reageren verheugd: ‘Dank voor deze beslissing’, klinkt het op Twitter. Excuses gemaakt, losgeld betaald.
Natuurlijk, we kunnen lachen om dit soort marginale (‘gemarginaliseerde’, zeggen ze zelf) chanteurs. Zorgwekkend is echter dat gewoonlijk weldenkende mensen zich karakterloos voor ze in het stof wentelen, en hun jargon als vanzelfsprekend overnemen. Terwijl er slechts één antwoord op z’n plaats is: scheer je weg met die flauwekul. Dat jij gekwetst zegt te zijn maakt nog niet dat je gelijk hebt. Zo’n ‘sensitivy reader’ heet elders gewoon ‘censor’, en wie ‘begrip’ zegt te hebben voor deze dwingelandij van afgunstige talentlozen capituleert – sterker: die collaboreert. Dan ben je een ruggengraatloze kruiper, slechts de eigen commerciële belangen dienend, de taal van de angst lispelend. Stá verdomme voor je keuze, leg die desnoods nóg een keer uit – maar schiet niet uit laf lijfsbehoud in die apologetische deug-reflex.
Het begint met taal, woorden doen ertoe, roepen wakkere identiteitsstrijders graag. Deze instrumentele kruiperige taal echter kondigt een einde aan. Want de uiterste consequentie ervan is dat we alleen nog maar zelfgemaakte vertalingen lezen van boeken die we zelf hebben geschreven en die onszelf als onderwerp hebben. En dat is de dood van wat de essentie is van literatuur: verbeelding.
