De krant schrijft: ‘De compensatie kan op haar vroegst worden uitbetaald…’ – niet ‘op z’n vroegst’. Offert de redactie een adequate uitdrukking op om genderpolitiek-correct naar het juiste woordgeslacht te verwijzen?
Verhapselingen
Tot de interessantste taalkundige verschijnselen horen verhaspelingen van min of meer vaste uitdrukkingen.
- Allerhande lieden gaan buiten hun boekje – in plaats van: ‘gaan hun boekje te buiten’.
- Zij trekt de haren uit haar hoofd – in plaats van: ‘zich de haren uit het hoofd’.
- ‘U’ is een woord geworden dat in iemands verkeerde keelgat kan schieten – in plaats van: ‘iemand in het verkeerde keelgat kan schieten’.
Het zijn min of meer idiomatische uitdrukkingen (uitdrukkingen waarvan het geheel een andere (overdrachtelijke) betekenis heeft dan je op grond van de som der delen zou verwachten). Een kleine verandering in zo’n uitdrukking leidt ineens tot een andere (letterlijker) interpretatie. Meestal is dat niet zo bedoeld natuurlijk, en komt het door een vergissing. Zo kun je heel goed zeggen: Zij liep op z’n elfendertigst naar de finish: op het irritante af traag en omslachtig. Als je echter zegt: Zij liep op haar elfendertigst naar de finish, dan beschrijf je niet dat min of meer algemeen bekende trage en omslachtige, maar een heel specifieke persoonlijke invulling daarvan door die ‘zij’.
Op haar vroegst
In de NRC van 12 mei staat iets wat de vraag oproept of het ook zo’n verhaspeling is, of een bewuste aanpassing van de vaste uitdrukking.
De uitdrukking luidt gewoonlijk: ‘op z’n vroegst’. Waarom dat ‘haar’? Dat kan alleen maar terugslaan op ‘compensatie’: inderdaad, een vrouwelijk woord. Google levert 2.160 treffers op voor ‘op haar vroegst’, 98.700 voor ‘op z’n vroegst’, en 228.000 voor ‘op zijn vroegst’. Het komt dus vaker voor, maar niet heel frequent. Daarom valt ’t ook op. Veel van die ruim tweeduizend treffers voor de constructie met ‘haar’ – veelal afkomstig uit officiële stukken, zoals overheidsregelingen – zijn gevallen waarin ook wordt verwezen naar vrouwelijke woorden: regeling, wijziging, verordening, én compensatie.
Genderpolitiek-correct bewussie?
De vraag is nu: was hier een redacteur aan de slag die de normaal gesproken onveranderlijke constructies van idiomatische uitdrukkingen opoffert om met het juiste woordgeslacht te kunnen verwijzen? Was dit overcompensatie? Hypercorrectie? Een genderpolitiek-correct bewussie? Het valt niet uit te sluiten, gegeven de gretigheid waarmee deze krant vermeend ‘juiste’ taalvormen toepast, maar het zou getuigen van een wat verwrongen gevoel voor de staande uitdrukking.
