De Taaldokter hoorde iemand zeggen: ‘Heb je hem z’n boek teruggegeven?’ En plotseling schoot hem een heel andere ‘hem z’n’ te binnen: die van de aangetrouwde Grappige Oom, die lang geleden – niet grappend – tot zijn vrouw sprak, wijzend op de jonge Taaldokter: ‘Heb je hem z’n stukkie gelezen?’ Hem z’n stukkie. Toen al vroeg de Taaldokter zich af waarom de oom niet gewoon zei ‘zijn’, maar vragen deed hij het niet, beschroomd de Grappige Oom zich ongemakkelijk te laten voelen omdat hij geen ‘standaardtaal’ sprak. Want dat was ‘hem z’n’ niet, zoveel was duidelijk.
Anno 2010 levert een vluchtige speurtocht via Google eigenlijk slechts één relevante treffer op bij ‘hem z’n’: in een stuk over ‘pronominale isomorfen in Belgisch-Limburg’ op www.dnbl.org schrijft A. Stevens:
Een ander interessant aspect van het geval ligt in het feit dat door de evolutie d > z het oorspronkelijke dijn een homoniem geworden is van zijn, mann. pronomen van de 3e pers. enkelvoud. In de plaatsen waar beide samengevallen zijn wordt de homonymie op volgende eigenaardige wijze vermeden: in twijfelachtige gevallen waar het zinsverband niet duidelijk op een 2e of een 3e persoon wijst, wordt zijn (3e pers.) vervangen door ‘hem z’n’. Zo bv. te Bilzen: zɛ.i* kɪ*nd ɪs ni bɛːtər ɑz ət mɑ.int (: Jouw kind is niet beter dan ’t mijne) maar: (h)em zə kɪ*nd ɪs ni bɛːtər ɑz ət mɑ.int (: Zijn kind is niet beter dan ’t mijne)! Zo ook: tɪs (h)em zənən (h)uːt, tɪs tə zɛ.i*nə ni (= ’t Is zijn hoed, ’t is de jouwe niet!)
De Taaldokter verwedt er zijn ijsmuts onder dat hij ‘hem z’n’ vaker heeft gehoord, en de Grappige Oom was geen Belgisch-Limburger – integendeel, zou hij bijna zeggen. Vraag: is ‘hem z’n’ inderdaad een zeer obscuur (regionaal) verschijnsel? En welk fenomeen ligt eraan ten grondslag? Is ‘zijn’ te ‘beschaafd’? Of is dat ‘hem’ – enigszins in de lijn van het door Stevens gesignaleerde vermijden van homonymie – gebruikt als specificatie van ‘zijn’ – is het voor de duidelijkheid? Wie het weet mag het zeggen.