Je leest steeds vaker over ‘seksueel overschrijdend gedrag’. Dat onduidelijk blijft wát er wordt overschreden, is niet alleen taalkundig gek – het heeft ook een ongewenst bijeffect.
Waar is de grens?
‘Overschrijden’ ontwikkelt zich in rap tempo tot een intransitief werkwoord. Nou ja: het ervan afgeleide, bijvoeglijke ‘overschrijdend’ wordt steeds vaker gebruikt zonder object. Raar, want er wordt logischerwijs altijd iets overschreden: een grens, een termijn, een limiet. Maar wát wordt overschreden, wordt dan niet meer genoemd. Je leest en hoort regelmatig over ‘overschrijdend gedrag’, dan wel ‘seksueel overschrijdend gedrag’. Je denkt daar dan altijd bij dat het dus wel zal gaan om seksueel grensoverschrijdend gedrag, omdat het anders zo lastig te interpreteren is. Maar waarom wordt dat niet meer gezegd of geschreven?
Seksuele meisjes
Ten eerste leent de vaste betekenis van ‘overschrijdend’ in combinatie met de mogelijke objecten zich daartoe: het gaat altijd om een of andere grens die wordt overschreden. Dan kun je die grensaanduiding dus weglaten, is misschien de gedachte. En heb je het dus eenvoudigweg over ‘overschrijdend gedrag’ – dat allerlei vormen kan aannemen.
Daarnaast wordt echter veelvuldig gesproken over ‘seksueel overschrijdend gedrag’ – een specifieke vorm dus. Niet omdat er iets anders wordt overschreden – dat is nog steeds een grens – maar omdat dat in een bepaald domein gebeurt (het seksuele) óf op een bepaalde manier (een seksuele). In beide gevallen blijft het ontbreken van een grens wat kaal aanvoelen. Seksueel overschrijden: wat is dat? Familie van culinair overschrijden, epistemologisch overschrijden, gevoelsmatig overschrijden? De constructie doet denken aan Kees van Kootens Vieze Man, met zijn ‘seksuele meisjes’ in Balle in me buik.
Makkelijke beschuldigingen
Wat is nu het effect van die formulering? In elk geval dat het er niet helderder op wordt: er wordt iets overschreden, maar wat precies is niet duidelijk (een algemene norm, een persoonlijke grens?), en hoe al helemaal niet (een blik, een woord, een hand, een lichaam?). Het twijfelachtige van deze constructie is dat die vaagheid beschuldigingen erg gemakkelijk maakt. En dat is weinig hoopgevend in een tijd dat velen uitgaan van iemands schuld in plaats van onschuld.
– U zegt dat de verdachte zich seksueel grensoverschrijdend gedroeg…’
– Nou… dat niet: ik zei dat hij zich seksueel overschrijdend gedroeg.’
– Hij deed u oneerbare voorstellen? Hij betastte u?’
– ‘Nee, het was meer algemeen seksueel overschrijdend weet u wel. Dat maakte het ook zo vreselijk.’
Maar hoe vervelend ook: als je iemand wilt aanpakken die fout zat, moet je concreet en expliciet zijn. Dan volstaat het niet om te blijven steken in verwijten over ‘seksueel overschrijdend gedrag’.
Dan overschrijd je.